به کار بردن مسهلها چهل و هشت شرط دارد:
نبودن گرفتگى در رودهها.
نبودن گرفتگى در مجراها و رگها.
بکار بردن منضج.
در هنگام زیادى یک خلط مسهل چند جانبهاى بکار نرود.
براى بچهها و پیران بجز در هنگام ناچارى نباید بکار رود و در این هنگام هم مسهل قوى نباید بدهند.
کسى که به پرخونى گرفتار است نباید مسهل بخورد.
اشخاصى که خسته هستند باید از مسهل پرهیز کنند.
کسانى که دردهاى درونى دارند نباید مسهل بخورند و ملیّن براى آنها بس است.
ساکنان نقاط گرم در وقت گرما باید از مسهل بپرهیزند.
درباره آنها که قلبى ناتوان دارند نباید مسهل بکار برده شود.
کسانى که معده و اندرونه ضعیف دارند و بخصوص آنها که بورم معده گرفتارند نباید مسهل بخورند و اگر ناچار باشند باید صبر و سکنجبین بخورند.
کسى که مزاجش خشک است نباید مسهل بخورد.(1)
کسانى که گرفتار اعراض زیادى از بیماریها هستند نباید آن را بکار برند.
آنها که زیاد فربه و یا زیاد لاغر هستند نباید مسهل بخورند.
کسى که زبانش شل است نباید مسهل بخورد زیرا مواد سر او دائما به معدهاش مىریزد و جلوگیرى از بیرون روى زیاد آنها دشوار است.
در گرما و سرماى بسیار زیاد نباید مسهل خورد.
در یک روز دو مرتبه نباید مسهل بخورند بلکه باید یک روز در میان باشد.
در هنگام همهگیرى وبا نباید مسهل قوى بخورند.
در کسى که مزاجش از دارو نیرومندتر است نباید بکار گرفته شود.
کسى که عادت ندارد نباید از آن استفاده کند.
کسى که کمتوان است و تاب آن را ندارد نباید مسهل بخورد.
اشخاص قوى از مسهل قوى و اشخاص متوسط از میانه آن و ناتوانان از مسهل ضعیف باید سود بجویند.
بیمار نباید آبستن باشد.
براى بیمارى قوى مسهل نیرومند و همچنین براى متوسط از نوع میانه و براى ضعیف کمتوان آن باید دستور داده شود.
باید همراه آن اعضاء رئیسه بدن تقویت شوند.
اگر بیک اندازه لازم باشد که با خوردن مسهل فصد هم بشود باید این درمان پیش از خوردن مسهل باشد اما اگر خون چیره نباشد نخست مسهل مىخورند و پس از آن فصد مىکنند.
یک روز پیش از بکار گرفتن مسهل اگر لازم باشد باید بحمام بروند.
مسهل باید بین دو غذا خورده شود و غذاى پیش از آن باید غذائى لطیف باشد مثل ماء الشعیر بویژه اگر بیمار ناتوان بوده و تاب گرسنگى را نداشته باشد و مزاجش گرم باشد.
پیش از خوردن مسهل در مدت چند روز باید بیمار از خوردن نمک زیاد بپرهیزد و پس از آن نیز نباید نمک بخورد زیرا سبب پیچخونیست.
پس از مسهل بیمار نباید چیزى بخورد و بنوشد و یا بخوابد تا اینکه مسهل کار بکند اما خوابیدن پیش از مسهل مفید است.
بیمار باید از خوردن غذاها و داروهاى تند پرهیز کند و آب سرد نباید بنوشد و آشامیدن کمى آب گرم مفید است اما زیادش خوب نیست و از کار مسهل جلوگیرى مىکند، بههرحال پس از مسهل آب، معده و راههاى گوارشى را از باقیمانده اخلاط و داروها مىشوید. اگر از حبهاى مسهلى بخورند پس از آن باید آب گرم و یا آبهاى مناسب دیگر بعنوان بدرقه(2) بنوشند .
از حرکات سخت پس از مسهل باید خوددارى شود بلکه در اول کار باید از هر حرکتى بپرهیزند. سکون داروى کمتوان را کمک مىدهد ولى از نیروى داروى پرتوان مىکاهد.
بیمار باید خود را از سرما نگاه دارد.
بیمار باید از ناراحتىهاى روانى بر کنار بماند.
بیمار باید پس از مسهل از آمیزش خوددارى کند.
بیمار نباید بسیار لاغر و خشک گوشت باشد.
بیمار نباید بزخم و دمل جگر گرفتار باشد.
حتى الامکان نباید از مسهلهاى سمى استفاده شود و گرنه باید از داروهائى که سمیت آن را کم مىکنند سود بجویند و از رفع سمیت باید مطمئن باشند.
در روده مریض نباید زخم و جراحتى باشد.
در ایام قاعدگى و خونریزى زهدان، زنان نباید مسهل بخورند و نیز اگر بیمار بخونریزى بواسیر گرفتار باشد خوردن مسهل زیانآور است.
استنجاء با آب سرد درست نیست و باید آب گرم بکار رود و بعض از پزشکان خوددارى از استنجاء را بیشتر مىپسندند.
بیمار نباید بکارى که دارو را از یاد او ببرد بپردازد.
بیمار باید از آنچه که برایش ناخوشایند است پرهیز کند و باید بآنچه دوست مىدارد روبیاورد.
در تابستان بهنگام بامداد و در زمستان بوقت نیمروز و در بهار و پائیز بین این دو باید مسهل خورد.
در هنگامى که نابهنجارى در اندامهاى پائینى باشد بیمار باید اول قىآور بکار ببرد و بعد مسهل بخورد، نه برعکس زیرا در آنوقت بر نابهنجاریها افزوده مىگردد.
اگر براى درمان فرصت کافى نباشد نباید از حبها و امثال آنکه دیر در معده حل مىشود بکار ببرند و اگر چاره دیگر نباشد باید دارو را نخست بکوبند و با آب گرم بیاشامند و نباید از داروهاى صبردار که دیر بکار مىافتند استفاده کنند، اما اگر فرصت کافى باشد یا مثل بیماریهاى مغزى لازم باشد که مسهل کمکم کار بکند، خوردن حبها و داروهاى صبردار سودمند است.
در بیماریهاى بحرانى که نیروى طبیعت بیمار اخلاط را بیرون رانده مثل شرا(3)، باد سرخ (ماشرى)، قوس (بنات اللیل) و دانهها تا از انضاج مطمئن نشوند نباید مسهل دستور داده شود و باید نخست طبیعت را تقویت کنند و سپس مسهل بخورند.
در بیماریهاى سمى مثل کوفت (سیفلیس)، طاعون آتشک، حب الافرنجى (نوعى سیفلیس) که طبیعت بنیروى خود مىخواهد آن را بیرون براند نباید مسهل بدهند زیرا ماده را بدرون مىکشاند و گاه سبب مرگ بیمار مىگردد بلکه باید نخست کوشش کنند تا بیمارى بیرون بریزد و از نیروى آن کاسته شود. براى این کار باید از تریاقها و از دواهاى مالیدنى سود بجویند و پس از آن مىتوان دستور مسهل داد.
Www.tim.irمنبع: