روش: مطالعه حاضر، مروری است بر مطالب پیرامون رویکردهای طبابت اصحاب طب سنتی که از کتب طب سنتی ایران همچون «هدایه المتعلمین» (ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی بخارایی)، «مفتاح الطب و منهاج الطلاب» (ابوالفرج علی بن الحسین ابن هندو)، «ذخیره خوارزمشاهی» (سیداسماعیل جرجانی)، «في فرق الطب للمتعلمين» (جالینوس)، «عيون الأنباء في طبقات الأطباء» (احمد بن قاسم ابن ابی اصیبعه) و چند منبع دیگر اقتباس و بررسی شده است.
یافته‌ها: اطبای گذشته از روش‌هایی مبتنی بر عقل و تجربه برای کسب دانش طب و بکارگیری آن استفاده می‌نمودند و بر اساس اعتقاد به این‌که کدامیک از روش‌های مذکور مهم‌تر یا گاهی تنها راه برای پرداختن به امر طبابت است، در یکی از سه گروه اصحاب تجربه، قیاس و حیل قرار می‌گرفتند. تفاوت دیدگاه‌های این سه گروه توجیه‌کننده راهکارهای مختلفی است که برای تشخیص، انتخاب درمان و کسب دانش طب در پیش می‌گرفتند. تأکید گروهی از اصحاب تجربه صرفاً بر استفاده از تجربیات قبلی، موجب تنگ‌شدن مسیر اجتهاد و اقتباس برای فهم بیماری‌های جدید و بیمارانی که شرایط یا عوارض جدیدی را گزارش می‌کردند، می‌شود. اصرار بر قیاس صرف بدون استفاده از تجربیات قبلی نیز تشخیص و درمان را دچار مشکل می‌نماید. همچنین پرداختن صرف به خود بیماری و نه بیمار ـ آنچنان که اصحاب حیل به آن معتقد بودند ـ راه را برای خطا خصوصاً زیاده‌روی در استعمال اعمال یداوی و داروهای قوی باز می‌کند.
بحث و نتیجه‌گیری: براي شناخت دقیق‌تر حقايق مي‌بايست از روش‌هاي گوناگونی اعم از تجربه، آزمايش و تعقل و استدلال در اسباب بیماری و احوالات بیمار در کنار هم استفاده نمود. همان‌گونه که صناعت پزشكى در طول تاریخ به وسيله قياس و تجربه با هم متوسّع و متکامل گرديده، امروزه نیز هر كه هر دو را به تناسب میزان کارایی‌شان در هر بیمار یا بیماری جدیدی بكار بندد، مىتواند به صورت مؤثرتری به تشخیص و درمان بپردازد.
رویکردهای طبابت اصحاب طب سنتی: تاریخ دیروز، دغدغه امروز
مهدی سرداری, مهدی علیزاده, حسین شریفی, سیما کلاهدوز