خوابیدن به عنوان یکی از نیازهای ضروری انسان به حساب می آید، چنان که قرآن کریم می فرماید: "و جعلنا نومکم سباتا"
خواب نقش مهمی در سلامت انسان دارد و به همین دلیل، پزشکان روان شناس تلاش می کنند که خواب بیماران خود را به صورت عادی تنظیم کنند چرا که بدون آن، تعادل روانی آنان ممکن نیست، افرادی که به صورت طبیعی نمی خوابند افرادی پژمرده، عصبانی، افسرده، غمگین و ناراحتند و به عکس کسانی که از خواب معتدلی بهره مندند به هنگامی که بیدار می شوند نشاط و توان فوق العاده ای در خود احساس می کنند.
علت خواب وجود رطوبت معتدلدر مغز است که باعث بی‌حرکتی میشود. البته این بی‌حرکتی شامل ریه، قلب و سیستم گوارشی نمی‌شود. در خواب، حرارت غریزی به سمت باطن بدن می‌رود و در نتیجه ظاهر بدن سرد و باطن آن گرم میشود.خواب معتدل تمامی اعمال طبیعی شامل هضم، متابولیسم و دفع سموم را بهبودمی‌بخشد و موجب تجدید قوای اعضاء مختلف بدن از جمله مغز میشود.
ویژگی‌های خواب خوب:
2.بهترین وقت خواب، زمانی است که هضم معدی انجام شده و غذا از معده عبور کرده باشد. معمولا پس از هضم معدی که حدود 3 ساعت طول می‌کشد، احساس سبکی در معده خود می‌کنیم. البته مدت‌زمان هضم معدی به عواملی چون نوع غذا، مزاج شخص و مزاج معده و سن بستگی دارد.
3.خواب باید عمیق باشد به طوری که فرد به آسانی بیدار نگردد.
4.مقدار خواب باید معتدل باشد. خواب معتدل بین 6 تا 10 ساعت است که البته با توجه به سن، مزاج و عوامل دیگر میزان آن متغیر است.
5.خواب باید متصل و پشت سر هم و بدون انقطاع باشد.
6.بهترین زمان خواب، هنگام تاریکی شب است و خواب روز نمی‌تواند جایگزین خواب شب شود. در فاصله چند ساعت مانده به نیمه شب، سطح کورتیزول خون کاهش پیدا می‌کند و در صورتی که در این زمان بخوابیم، صبح با هوشیاری بیشتر از خواب بیدار می‌شویم.خواب حالتی است که بر جانداران عارض شود و بر اثر آن از احساسات و حرکات غیر ضروری و غیر ارادی باز مانند ، ولی حواس باطنی به عقیدۀ عرفا از کار نمی افتد . در این حالت نفس به عالم خود متوجه می شود زیرا نفس به عالم ملکوت اتصال معنوی دارد و مانع او از توجه بدان عالم و اشتغال وی به تدبیر بدن و مدرکات حسی است و در خواب این تعلق گسسته میشود.
توصیه های طبی برای بهتر خوابیدن:
1. بهترین وقت خوابیدن هنگامی است که هضم معدی انجام گرفته و غذا از فم معده عبور کرده باشد و خواب قبل از این زمان، موجب تمدد و نفخ و رویاهای ترسناک میشود.
2. بهترین ساعت خواب حدوداً از ساعت 10:30 شب تا 3:30 بامداد می باشد و بیدار ماندن در شب بسیار بد و سحرخیزی ممدوح و شایسته است بنابراین بهترین وقت برای قیام شب و به اصطلاح فقهی شب زنده داری با آنچه طب سنتی در مورد زمان خواب توصیه کرده است منطبق می باشد. وقتی سحر می شود و به صبح نزدیک می شویم، خواب در آن اوقات خاصیت دم زا دارد و تولید دم می کند لذا بیدار بودن در آن اوقات مورد تاکید است و فظیلت نماز شب نیز، نزدیک صبح بیشتر است. بنابراین بهترین زمان خواب بعد از پاسی از شب شروع می شود تا فجر اول، که این زمان را باید استراحت کنید و بخوابید و بعد از آن را می توانید بیدار باشید.
3. خوابيدن در حال گرسنگي باعث ضعف حرارت غریزی و لاغری بدن میشود. به همین دلیل، خواب بامداد نیز که دیگر غذای شب هضم یافته و معده خالی شده است مناسب نمی‌باشد.
4. خوابیدن در زمان بین الطلوعین ، هنگام اذان ظهر و هنگام غروب آفتاب مذموم بوده و نهی شده است.
5. خوابيدن در روز، خصوصاً در زمستان، باعث ایجاد بیماری‌های رطوبتی و نزله می‌گردد. تباهی رنگ چهره، سستی بدن، احساس کسالت و کاهش اشتها از دیگر عوارض خواب روزانه هستند.
6. خواب کوتاه قبل از اذان ظهر، قیلوله نام دارد و خوب است . خواب عصر بلغم زاست و خوب نیست افراد را خسته تر می کند. افراد صفراوی فقط مجاز هستند قدری بعد از ناهار خوردن با فاصله بخوابند و با شکم خالی نخوابند تا رطوبت به بدنشان برگردد.
7. بیشترین ضرر خواب روز متوجه سرد مزاجان است.
8. خواب روز نمی‌تواند جایگزین خواب شب باشد و افرادی که به خواب روز عادت دارند باید به تدریج تغییر عادت دهند.
9. خوابیدن در آفتاب به علت تحریک اخلاط و صفرا سبب سنگینیِ دِماغ و سردرد میشود.
10. بیداری بیش از حد موجب از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال هضم، خشکی مغز و احتراق اخلاط میشود.
11. خواب معتدل شش ساعت است و نباید از ده ساعت بیشتر باشد.
12. محل خواب هر شخص باید بر حسب مزاج هر شخص، از نظر حرارت و برودت در دمای مناسبی باشد.
13. لباس خواب هر شخص باید متناسب با مزاج شخص و فصل باشد.
14. خوابیدن در محل خیلی سفت موجب آسیب به عصب میشود.
15. خواب بر زمین سرد و نمناک می‌تواند زمینه ساز برخی بیماریها مثل استرخاء و درد پشت گردد.
16. مکان خواب باید در تاریکی مطلق باشد لذا استفاده از چراغ خواب در حالت طبیعی به هیچ وجه توصیه نمی شود.
17. در تابستان در زیر آسمان و فضای باز بخوابید و آسمان را نگاه کنید.
*قرآن مجید دقیق ترین تفسیر را براى مسئله خواب بیان کرده است.مىگوید:
خواب یک نوع “قبض روح” و جدایى روح از جسم است، اما نه جدایى کامل به این ترتیب هنگامى که به فرمان خدا پرتو روح از بدن برچیده مىشود و جز شعاع کم رنگى از آن بر این جسم نمىتابد، دستگاه درک و شعور از کار مىافتد، و انسان از حس و حرکت باز مىماند، هر چند قسمتى از فعالیت هایى که براى ادامه حیات او ضرورت دارد؛ مانند ضربان قلب و گردش خون و فعالیت دستگاه تنفس و تغذیه ادامه مىیابد.
پس در خواب تعطیل شدن قسمتی از فعالیت های مغزی انسان، اتفاق می افتد نه تعطیل شدن کل فعالیت های انسان، و لذا در روایات از خواب به برادر مرگ تعبیر شده است.
در حدیثی وجود مقدس امام علی (علیه السلام)می فرماید: خواب مایه آسودن از درد و رنج و هم سنخ مرگ است.
توصیه هایی برای کم خوابی و بدخوابی:1- توصیه می شود افرادی که خواب خوبی ندارند و مشکل بی خوابی دارند:
- قبل از خواب دم کرده گل گل گاوزبان و سنبل الطیب میل نمایند.
- قبل از خواب در جای شلوغ حضور داشته باشند و یک دفعه از آن مکان شلوغ خارج شوند و در مکانی تاریک و ساکت استراحت کنند.
- شنیدن صدای آب، صدای باد در برگ درختان یا صدای موسیقی سنتی بسته نگار نیز به آنها کمک می کند.
- برای داشتن خواب آرام، نوشیدن دم کرده بهار نارنج بعد از خنک شدن، یک دو ساعت قبل از خواب نیز نافع است. همچنین قرار دادن دستمال معطر با گلاب در کنار بینی توصیه شده است.
2- خواب زیاد ناشی از افزایش رطوبت مغز است و می تواند به علت افزایش بلغم یا افزایش خون حادث گردد. اگر این خواب در فصل بهار افزایش می یابد و در طول روز خمیازه می کشید و بدن را کش و قوس می دهید، این مشکل ناشی از افزایش خون است که با حجامت برطرف می شود.
اما اگر گرم مزاج نیستید و در خواب آب دهانتان جاری می شود و سردی ها باعث اذیت شما می شوند باید سردیهایی مثل ماست و دوغ و کاهو را ترک کنید و از ادویه جات مثل دارچین و زنجبیل استفاده کنید. هر روز 1-2 ساعت کندر بجوید (توجه کنید جویدن کندر در این مورد موثر است نه بلعیدن آن)
*در کتاب من لایحضره الفقیه از امام کاظم (ع) روایت شده است که خدای متعال، بنده ای را که زیاد اهل خواب است را دشمن می دارد.
در روایات اسلامی زمان های مختلفی مثل زمان خواب قیلوله (یک ساعت قبل از اذان ظهر) و خواب اول شب به عنوان بهترین زمان های خواب معرفی شده و زمان های دیگری مثل بین الطلوعین، آخر شب (سحرگاه) و آخرین ساعات روز به عنوان بدترین زمان های خواب در شبانه روز معرفی شده اند.
شيوه خوابيدن:• طبق نظر حکما خوابیدن نیکو خوابیدن به پهلوی راست رو به قبله است یعنی به گونه ای بخوابید که پهلوی راست و صورت رو به قبله باشد لذا منظور از روبه قبله خوابیدن این است که سر رو به مغرب و پا رو به مشرق قرار گرفته و صورت رو به قبله باشد.
• شکل صحیح خوابیدن، حالت جنینی می باشد.
• خوابیدن رو به قبله باعث می گردد تا آهن در مغز نشست نکند و جلوی سکته مغزی را می گیرد.
• هنگام خوابیدن باید روی شکم را با روانداز مناسب پوشاند و گرم نگه داشت (باعث تجمع حرارت وهضم بهتر غذا میشود).
• به پشت خوابيدن به علت تجمع ترشحات دِماغی بر منافذ مربوطه موجب عوارض متعدد مانند بی‌خوابی، کابوس، نزله، درد پشت و ... میشود.
• هیچ وقت طاقباز نخوابید چرا که تخلیه ترشحاتی که از مغز ما خارج می شود را مختل می کند و فرد را مستعد سکته می کند.
• هیچ وقت در معرض امواج الکترومغناطیسی گوشی موبایل و ... نخوابید. توصیه می شود گوشی تلفن همراه خود را در هنگام خواب، خاموش کرده یا از محل خواب دوره نمایید.
خواب و انواع مزاج:معمولا خواب افراد دارای مزاج تر (سرد و تر و گرم و تر) بیشتر است ولی افراد دارای مزاج خشک (سرد و خشک و گرم و خشک) خواب کمتری دارند. در بدن یک شخص گرم و خشک، یک دوره خواب طولانی با ایجاد سردی و رطوبت به کاهش حرارت زیادی بدن کمک می‌کند. برعکس پرخوابی در شخص دارای مزاج سرد و تر باعث افزایش سردی و رطوبت بدن میشود. خواب روز در بیماران دارای سوء مزاج سرد و تر باعث افزایش وزن و احساس کسالت می‌گردد.
محل خواب:1. محل خواب هر فردی باید متناسب با مزاج او، دمای مناسبی داشته باشد.
2.محل خواب باید پاکیزه و به دور از بوهای ناگوار و مواد محرک مثل عطر و گل باشد.
3.محل خواب باید از دسترس حیوانات موذی در امان باشد.
4.زیرانداز و لباس خواب هر فردی باید متناسب با مزاج او و فصل باشد. یعنی در فصل گرما و برای افراد گرم‌مزاج از زیرانداز کتان استفاده شود و در فصل سرما و برای افراد سردمزاج از زیرانداز پشم و یا پنبه.
5.مکان خواب باید تاریک و بی سر و صدا باشد.
6.خوابیدن در مکان سفت و سخت باعث آسیب به اعصاب میشود.
7.خواب بر زمین سرد و نمناک باعث برخی بیماریها مانند فلج، دردپشت و ضعف و سستی میشود.
آماده شدن برای خواب:1.باید پیش از وقت خواب برای خواب آماده شد. یعنی پیش از خواب حتی‌الامکان از کار و اعمال مهیج و درگیری‌های ذهنی خودداری کرد، چون اگر بلافاصله پس از این امور به خواب برویم، سبب اختلال در خواب میشود.
2.برای استراحت کامل مغز در خواب باید خون را به سمت پاها سوق داد و برای این کار دو راه توصیه میشود: یکی آن که پاها را گرمتر از سر نگه داریم و دیگر آن که رخت‌خواب را به نحوی سرازیر قرار دهیم که طرف سر رخت‌خواب 10 تا 15 سانتی متر بالاتر از پا باشد. بدین ترتیب خون از سر و سینه به سمت پاها حرکت می‌کند و باعث خواب راحت میشود.
3.لباس در هنگام خواب باید گشاد باشد تا مانع حرکت خون در رگها نشود.
4.در هنگام خواب حتما باید پوششی روی خود بکشیم، چون در هنگام خواب، حرارت به باطن می‌رود و سطح بدن سرد میشود لذا با تغییر دمای اندک هم امکان بیماری وجود دارد.
5.لحاف و روانداز نباید چندان سنگین باشد که باعث عرق کردن شود.
ویژگی‌های خواب بد:
1.خواب در حال گرسنگی: در خواب حرارت غریزی به باطن می‌رود و به هضم غذا در معده کمک می‌کند. در گرسنگی معده خالی است و غذایی برای هضم وجود ندارد. بنابراین از آنجایی که این حرارت نمی‌تواند بیکار باشد در اخلاط و رطوبات بدن تصرف کرده و موجب تحلیل آنها و لاغری و در نهایت باعث ضعف حرارت غریزی میشود.
2.خواب در روز:خوابیدن در روز مضر است زیرا به دلیل روشنایی هوا، خواب عمیق در روز حاصل نمی‌شود و هضم معدی دچار فساد میشود. در نتیجه عوارضی چون بد رنگ شدن پوست، سستی بدن، احساس کسالت، کاهش اشتها و بدبویی دهان حاصل میشود. خواب روز در زمستان ضرر بیشتری دارد و باعث ایجاد بیماری‌های رطوبی و نزله میشود. اما خواب روز برای فردی که عادت به خوابیدن در روز نداشته باشد و به سبب کاری، شب را بیدار مانده باشد، چندان مضر نیست. افرادی که عادت به خواب روز دارند باید به صورت تدریجی عادت خود را تغییر دهند.
3.خوابیدن بر پشت: به پشت خوابیدن باعث جریان فضولات بدن به غیر مجاری اصلی خود میشود و باعث ایجاد کمردرد، نزله، بی‌خوابی، کابوس و..... می‌گردد.
4.خوابیدن دائم بر روی صورت:از خوابیدن دائم بر روی صورت باید اجتناب کرد زیرا باعث کاهش جریان خون پوست و چروکیدگی پوست میشود.
5.خوابیدن زیر نور خورشید:به علت تحریک صفرا و افزایش حرارت می‌تواند باعث سردرد شود.
6.خوابیدن زیر نور ماه:همان طور که ماه باعث جذر و مد در سطح آب‌های کره زمین میشود، اگر زیر نور ماه بخوابیم می‌تواند باعث جذب خون به سطح بدن و خونریزی از بینی و تحریک شهوت جنسی شود.
7.خواب «عَیلوله»، «حَیلوله» و «فَیلوله»:
«عَیلوله» خواب پس از نماز صبح است که موجب بیماری میشود، بویژه اگر بلافاصله پس از اذان صبح باشد.
«حَیلوله» به خواب پس از اذان ظهر می‌گویند که خواب مضری است و باعث فراموشی میشود.
«فَیلوله» خواب آخر روز و پیش از اذان مغرب است و باعث بیماری‌های زیادی میشود.
8. خوابیدن به صورتی که برخی از اعضای بدن در آفتاب و برخی در سایه باشند، موجب بیماری میشود.
9. بیدار ماندن زیاد باعث از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال در هضم غذا، خشکی مغز و در نهایت سبب جنون میشود.
